Hirriba dhabuun rakkoo hirribaa beekamaadha.Saffisni jireenyaa saffisaa fi dhiphinni dabaluu isaatiin, taateewwan isaa dabalaa dhufuun qulqullina jireenyaa namootaa fi fayyaa qaamaa fi sammuu irratti dhiibbaa guddaa geessisa.

Waggoota dhiyoo asitti hariiroon bishaan haayidiroojiiniin badhaadhe fi hirriba gidduu jiru damee saayinsii fi fayyaa irratti bakka qorannoo ho'aa ta'eera. Bishaan haayidiroojiinii - badhaadhe, kan gaazii haayidiroojiiniin badhaadhe, tarii hirriba dhabuu fooyyessuu keessatti bu'aa addaa qaba jedhamee amanama.

Bara 2014 Jaappaan Yunivarsiitiin magaalaa Oosaakaa yaalii gaggeessee ture. Qorattoonni filataniiru26ga’eessota fayyaa qaban, walakkaa dhiiraa fi walakkaa dubartoota, umriin isaanii giddu galeessaan34.4 ygurra dulloomaa. Isaanis akka tasaa garee lamatti qoodamaniiru. Gareen tokko bishaan haayidiroojiinii - badhaadhe (haayidiroojiinii 0.8 - 1.2ppm) dhuge, gareen inni kaan ammoo bishaan dhugaatii idilee dhuge. Yaalii kanaan mala dachaa - jaamaa fudhate. Xumura yaalii dura, namoonni yaalii kanarratti hirmaatanis ta’e hojjettoonni haala garee ta’uu waan hin beekneef, kaayyoo fi sirrii ta’uu daataa yaalii mirkaneesse. Yaalii kanaan torban afuriif kan turedha. Qorattoonni kunneen qulqullina hirriba namoota yaalii kanarratti hirmaatan madaaluuf Indeeksii Qulqullina Hirribaa Piittsbarg (PSQI) fayyadamaniiru. Indeeksii PSQI dimenshiniiwwan hedduu kan akka qulqullina hirribaa fi yeroo hirribaa jalqabuu kan uwwisu yoo ta’u, haala hirribaa bal’inaan calaqqisiisuu danda’a.

Bishaan haayidiroojiiniin badhaadhe hirriba akkamitti fooyyessa? Qaamni namaa yeroo meetaaboliizimii free radicals ni uuma. Haala idilee keessatti free radicals haala madaalawaa keessa kan jiran yoo ta’u qaamaaf faayidaa qabu. Haa ta'u malee, dhiibbaa wantoota akka dhiphinaafi faalama naannootiin, free radicals garmalee - ni oomishamu. Free radicals garmalee amaloota oksaayidii cimaa kan qaban yoo ta'u, seelii fi tishuuwwan qaamaa keessattuu seelii narvii sammuu ni haleelu. Isaanis meembraanota seelii fi orgaaneloota seelii narvii ni miidhu, dabarsuu mallattoo seelii narvii gidduu seenu, kanaanis mala to’annoo hirribaa irratti dhiibbaa ni geessisu. Gaasiin haayidiroojiinii bishaan haayidiroojiiniin badhaadhe keessa jiru filannoodhaan raadikaalota bilisaa garmalee niwutraalize gochuu, gara bishaanitti jijjiiruu, miidhaa raadikaalota bilisaa seelii narvii irratti geessisan hir’isuu, hojii idilee seelii narvii eeguu, mala to’annoo hirribaa idilee deebisuu, fi kanaan hirriba fooyyessuu danda’a.

Haa ta'u malee bishaan haayidiroojiiniin badhaadhe hirriba dhabuu yaaluuf qoricha miti. Sababoonni hirriba dhabuu walxaxaa dha. Hirriba dhabuu cimaadhaaf ammallee malawwan wal’aansaa bal’aa kan akka wal’aansa xiinsammuu fi qoricha sammuu hadoochu barbaachisa. Garuu bishaan haayidiroojiiniin badhaadhe dhukkubsattoota hirriba dhabuudhaaf haala fooyyessuuf yaada haaraa kenna. Qorannoo gadi fageenya qabu kanaan bishaan haayidiroojiiniin badhaadhe gara fuulduraatti damee hirribaa irratti waan ajaa'ibaa dabalataa fiduu danda'a.